తోటకాష్టకం

తోటకాష్టకం

ఆది  శంకరాచార్యుల  వారి  ముఖ్య  శిష్యుల  లో  ఒకరు  , గురువైన  శంకరాచార్యుల  వారిని  స్తుతిస్తూ  8  శ్లోకములు  కఠినమైన  పదములతో  అధ్బుతముగా రచించారు . అందులో  ఆయన  4  పాదములు , ఒక్కొక్క  పాదములో 12  అక్షరములు  ( 4×12 అనే  ఛందస్సు ) ఉండేడట్టు  రచించారు . ఈ  విధానమును  సంస్కృతం  లో  తోటక  అంటారు . అందువలన  ఆ  శిష్యుడు  తోటకాచార్య  అనే  పేరుతో  పిలవబడుతున్నాడు , ఈ  అష్టకము  తోటకాష్టకము  అనే  పేరుతో  విలసిల్లుతున్నది .

1 . శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

విధితాఖిలశాస్త్రసుధాజలధే

మహితోపనిషత్  కతితార్థనిధే

హృదయే  కమలే  విమలమ్  చరణం

భవ  శంకర  దేశిక  మే  చరణం ||

అర్థములు ;

విదిత = జ్ఞానం  కలిగినవారు ; అఖిల = విశ్వం  అంతా ; శాస్త్ర =        శాస్త్రములు ; సూధాజలధి = సుధా + జలధి = పాలు + సముద్రం , పాల  సముద్రం ; మహిత = గొప్పవి , పూజ్యమైన ; ఉపనిషత్ = ఉపనిషత్తులు ; కథితార్థ = కథిత + అర్థ = వివరించుట + అర్థం = అర్థం  వివరించుట ; హృదయే = హృదయం  లో ; కలయే = నిలిపుకొనుట ; విమలమ్ = మచ్ఛ లేని ; చరణం = పాదములు ; భవ = ఉద్ధరించుట ; శంకర = శంకర  భగవత్పాదులు ; దేశిక = వేదాంత  గురువు ; శరణం = సంరక్షించుట ;

తాత్పర్యం ;

విశ్వం  అంతా  నిండి  ఉన్న  వేదాంతముల  యొక్క  పాలసముద్రం  అంత   జ్ఞానం  కలిగిన  వారు ; పూజ్యమైనవి , గొప్పవి  ఐన  ఉపనిషత్తుల  అర్థం  వివరించ  కలిగిన  జ్ఞానం  కలిగిన  వారు ; మీ  మచ్చ లేని  పాదములను  నా  హృ- దయములో  నిలుపుకున్నాను .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

2 . శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

కరుణావరుణాలయ  పాలయ  మామ్

భవసాగరదు:ఖవిదూనహృదమ్

రచయాఖిలదర్శనతత్వవిదం

భవ  శంకర  దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు ;

కరుణా = దయ ; వరుణాలయ = వరుణా + లయ = వరుణ దేవుడు   ( జలం ) + నివసించుట = జలం  నివసించే  ప్రదేశం = సముద్రం , చెరువు , నది ( ఈ  శ్లోకం  లో  మహా  సముద్రం) ; పాలయ = రక్షించు; మామ్ = నన్ను ; భవసాగర = భవ + సాగర = సృష్టి + సముద్రం = సృష్టి   యొక్క  సముద్రం ; దు:ఖ = బాధలు ; విదూన = వేదించుట ; హృదమ్ = మనసు ; రచయ = సత్యములు    ; అఖిల = మొత్తం ; దర్శన = తెలుసుకొనుట , అర్థం  చేసుకొనుట ; తత్వవిదం = తత్వములు

తాత్పర్యం ;

ఓ  దయాసముద్రుడా ( కరుణవరుణాలయ) , సృష్టి  యొక్క  సముద్రములోని  భాధల  వల్ల  నా  మనస్సు  పడుతున్న  వేదనల  నుండి  నన్ను  రక్షింపుము . అన్ని( మొత్తం ) తత్త్వముల  లోని  సత్యములను  బోధింపుము .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

3  శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

భవతా  జనతా  సుహితా  భవితా

నిజబోధవిచారణ  చారుమతే

కలయేశ్వరజీవవివేకవిదం

భవ   శంకర  దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు ;

భవతా  జనతా ( ప్రజలు ) సుహితా ( సంతోషము ) భవితా = మీవల్ల  ప్రజలు  సంతోషం  గా  ఉన్నారు ; నిజబోధ = పుట్టుకతో  వచ్చిన   జ్ఞానం ; విచారణ = వివరించుట ; చారుమతే = నైపుణ్యం  కలిగినవారు ;

కలయ = అవగాహన  చేసుకొనుట ; ఈశ్వర = భగవంతుడు ; జీవ = ఆత్మ ; వివేక = వివేకం ; విదం = తెలుసుకొనుట ;

తాత్పర్యం ;

మీరు  ప్రజలను  సంతోష  పెట్టారు . మీరు  పుట్టుకతో  జ్ఞానం  కలిగి ,   ఆ  జ్ఞానాని  వివరించగలిగే  కలిగిన  గొప్ప  మానసిక  సామర్ధ్యం  కలిగినవారు . నాకు  భగవంతుని  గురించి  , ఆత్మ  గురుంచి  తెలుసుకునే  వివేకం  ప్రసాదించండి .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

4 శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

భవ  ఏవ  భవానితి  మే  నితరామ్

సమజాయతి   చేతసి  కౌతికిత

మమ  వారాయ  మోహ  మహాజలధిమ్

భవ  శంకర  దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు  ;

భవ  ఏవ  భవానితి ( భగవంతుడు )  మే  నితరామ్ (నిశ్చయముగా)  = నిశ్చయముగా  నీవు  భగవంతుడవు  అని  తెలుసుకొనుట  ; సమజాయత = తగిన  ఉత్సుకత  , ఆనందం  ; చేతసి = మనస్సు ; కౌతికిత = ఉవ్విళ్లూరుట ; మమ = నన్ను ; వారయ = రక్షించుట ; మోహ = బంధములు ; మహాజలధిమ్ = మహా + జలధి = మహా + సముద్రం = మహా సముద్రం ;

తాత్పర్యం ;

నిశ్చయముగా  నీవు  భగవంతుడువని   తెలుసుకొని , నా  మనస్సు  ఆనందముతో  ఉవ్విళ్లూరుతున్నది ; నన్ను మాయ మోహ  భంధముల  కలిగిన  మహా సముద్రము  నుండి  రక్షించండి .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

5 . శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

సుకృతే’ధికృతే  బహుధా  భవతొ

భవితా  సమదర్శనలాలసతా

అతిదీనంమిమమ్  పరిపాలయ  మామ్

భవ  శంకర  దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు ;

సుకృతే = పుణ్యమైన , ధర్మమైన ; అధికృతే = చేసి , జరిపించి ; బహుధా = ఎక్కువ , చాలా ; సమదర్శన = అన్నివైపుల  సమానముగా ; లాలసత = కోరిక ; అతిదీనం = ఎక్కువ  దీనమైన  ; ఇమమ్ = ఈ ; పరిపాలయ = రక్షించు ; మాం = నన్ను ;

తాత్పర్యం ;

అన్ని పుణ్య  కార్యములు  అన్ని  వైపులా  సమానముగా  ఎక్కువగా  జరిపించి  నిన్ను  తెలుకోవాలనే  కోరిక  కలిగింది . అతి  దీనమైన  నన్ను  రక్షించు .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

6 .శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

జగతీమవితుమ్  కలితాకృతాయో

విచరన్తి  మహామహసచ్చలత:

అహిమంశురివాత్ర  విభాసి  గురో

భవ  శంకర  దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు ;

జగతి = ప్రపంచం ; అవిత = రక్షించుట ; కలిత = రూపము ; కృతయా= దాల్చి ; విచరన్తి = సంచరించు ; మహామహ = వెలుగు ; సచ్చలత:  =అనుసరించేవాడు ; అహిమాంశురి = సూర్యుడు ; వాత్ర = కాంతి  ప్రసరణ ; విభాసి = సర్వశక్తి  గల ; గురు = గురువు ;

తాత్పర్యం ;

ఓ  గురువ , మీరు  ప్రపంచమును  రక్షించుటకు  వివిధ  రూపములను  దాల్చి  సంచరిస్తు  వెలుగు  పంచుతున్నారు . మీరు  సూర్యుని  లాగా  కాంతి  ప్రసరిస్తున్నారు . మీరే  సర్వశక్తిగల  గురువు .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

7 . శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

గురుపుంగవ  పుంగవకేతన  తే

సమతామయతాం  నహి  కో’పి  సుధీ:

శరణాగతవత్సల  తత్వనిధే

భవ   శంకర   దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు ;

గురుపుంగవ  = అతి  గొప్ప  గురువు ; పుంగవకేతు  = పుంగవ + కేతు  = ఋషభం ( ఎద్దు ) + జండా = ఋషభం  గుర్తు  కలిగిన  జండా ; సమతామాయతాం = సమానముగా  ఉండుట ; నహి = లేదు ; కోపి = ఎవరు ;  సుధీ: = తెలివైన  వ్యక్తి ; శరనాగతవత్సల = శరణాగత + వత్సల = శరణాగతులు + దయ = శరణాగతులపై   దయచూపుట ; తత్వనిధి = తత్వ+ నిధి = తత్వం  యొక్క  నిధి ;

తాత్పర్యం ;

ఓ  గురువా  , మీరు  అతి  గొప్ప  గురువు , ఋషభం  ఉన్న జండా   కలిగిన  వారు , మీతో   సమానమైన  తెలివిగల  వ్యక్తి  ఎవరు  లేరు , మీరు  శ రణార్థులపై   ఎక్కువ  దయ  చూపిస్తారు , మీరే  తత్వము  యొక్క  నిధి .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము .

8 . శ్లోకం

తెలుగు  లిప్యాంతీకరణ ;

విదితా  న   మయా  విశదైకకలా

న  త  కించన  కాంచనమస్తి  గురో

ధృతమేవ  విధేహి   కృపామ్   సహజామ్

భవ  శంకర  దేశిక  మే  శరణం ||

అర్థములు ;

విదితా = అర్థమగుట  ; న = లేదు , కాదు , వద్దు ; మయా = నాకు ; విశద = శాఖ ; యేక = ఒకటి ; కలా = జ్ఞానం ; న = లేదు ; చ = కూడా ; కించన = కొద్దిగా ; కాంచన = ఐశ్వర్యం ; మస్తి =కలిగి ఉండుట ; గురో = ఓ  గురువా  ; దృత( తొందరగా ) మేవ = నా  మీద  తొందరగా ; విధేహి = చూపించు ; కృపామ్ = దయ ; సహజం = సహజమైన ;

తాత్పర్యం ;

నాకు  జ్ఞానం  యొక్క  ఏ  ఒక్క   శాఖ  అర్థం  అవడం  లేదు . నాకు  కొద్దిగా  కూడా  ఐశ్వర్యం ( ఆశ ) లేదు  . ఓ  గురువా  , నా  మీద  నీ  సహజమైన  దయ  తొందరగా  కురుపించు ( చూపించు ) .

ఓ  వేదాంత  గురువైన  శంకరా  , నన్ను సంరక్షించి , ఉద్ధరించుము 

.